آینده حمل و نقل عمومی و نیم نگاهی به هوشمند سازی/ دکتر رامتین باقری

دکتر رامتین باقری*– هفته حمل و نقل بهانه‌ای است برای پرداختن به محور‌های مختلف حمل و نقل، مبحثی که امروزه در دنیا و کشور ما فرآیند جهانی شدن را طی می‌نماید. همپیوندی مسیر‌های تردد در حوزه های مختلف حمل و نقل اگرچه امری اجتناب ناپذیر است ولی تفاوت کشور‌ها در فراهم نمودن زیرساخت‌ها و نرم افزار‌ها امری است که می‌بایست توسط برنامه ریزان و سیاستگذاران و مدیران شهری مورد توجه بیشتر قرار گیرد. هوشمند‌سازی شهر‌ها و به تبع آن حمل و نقل هوشمند شهری از جمله همین موارد است. در این مقاله به بخشی از آینده شهر‌ها در حوزه حمل و نقل عمومی و هوشمند سازی پرداخته شده است.
امروزه، فواید بالقوه‌ی متعددی در استفاده از سامانه‌های هوشمند در سیستم‌های حمل و نقل عمومی شهری مشخص شده است که باید به عنوان یکی از سیاست‌های اصلی مدیریت در کلانشهرها مورد توجه قرار گیرد. در یک مفهوم ساده، سیستم هوشمند حمل و نقل شامل گونه‌ای متفاوت از ارتباطات کابلی و بی‌سیم و تکنولوژی‌های مربوط به سیستم حمل و نقل عمومی میباشد. این تکنولوژی‌ها می‌تواند با سیستم حمل و نقل و وسایل نقلیهی شهری ادغام و موجب کاهش زمان سفر، نظارت و مدیریت صحیح جریان‌های ترافیکی، حصول اطمینان از ایمنی در مجاورت ایستگاه‌ها و خیابانها، ارتقای کیفیت خدمات حمل و نقل شهری، صرفه جویی در هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم حمل و نقل، کاهش تراکم حجم ترافیک و نیز ارائه بهترین مسیرهای جایگزین به مسافران شود. به عنوان یک تعریف کوتاه، سیستم‌های هوشمند در حمل و نقل عمومی، شامل روش‌های دستیابی به یک سیتم حمل و نقل شهری ایمن، با کیفیت و سازگار با محیط زیست از طریق بکار‌گیری تکنولوژی‌های پیشرفته‌ی اطلاعاتی و ارتباطاتی می‌باشند. یکی از سودمندترین نوع سیستم‌های هوشمند شهری، کارت بلیط‌های الکترونیک می‌باشند که هدفشان ایجاد سهولت برای حمل و نقل یکسره‌ی مسافران میباشد.
کارت‌های هوشمند در دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی تولید شدند. رایج ترین کاربردهای این کارت‌ها شامل کارتهای اعتباری، سیستم‌های امنیت کامپیوترها، کارت‌های شناسایی شخصی و کارتهای بانکی می‌باشند. مجموعه این کارت‌ها بسیار پرکاربرد هستند و در عین حال، یک کارت واحد می‌تواند در چندین زمینه مورد استفاده قرار گیرد (که با پیشرفت سیستم‌ها و فناوری‌های نوین امروزه این امر بسیار حائز اهمیت می‌باشد). در سالهای اخیر، تلاش شد که کارت‌های هوشمند به سیستمهای صدور بلیط راه پیدا نمایند. تفاوت اصلی کارت‌های هوشمند با بلیط‌های دارای نوار مغناطیسی، وجود یک ریز پردازنده به جای نوار مغناطیسی در کارت‌های هوشمند می‌باشد. کارتهای هوشمند، می‌توانند با توجه به میزان نیاز مسافران، حاوی مقادیر مشخص پولی باشند. کارت‌های هوشمند نیازمند خواندن و اسکن شدن از طریق کارتخوانها هستند که این امر حتی از داخل کیف و لباس افراد نیز قابل انجام بوده و نیازی به خارج کردن آن نمی‌باشد. کارت‌های هوشمند بدون نیاز به تماس، قابلیت اسکن شدن تا فاصله‌ی ۱۰ سانتی متری کارتخوان را نیز دارا هستند حتی برخی از این کارت‌ها تا فاصله ی ۱۰۰ سانتی متری دستگاه نیز قابل اسکن می‌باشند.
زمینه‌های استفاده از سیستم‌های هوشمند بلیط الکترونیک شامل گزینه‌هایی همچون کارتهای هوشمند، دستگاههای کارت خوان خرید و پرداخت بلیط می‌باشد که می‌تواند در اتوبوس‌ها و تاکسی‌‌های شهری، مترو و همچنین در خانه‌های دوچرخه برای استفاده از دوچرخه‌های شهری مورد استفاده قرار بگیرد.
با کمی تحقیق و تفحص به راحتی میتوان به نقاط ضعف سیستم صدور بلیط‌های کاغذی در مقایسه با بلیط‌های هوشمند پی برد. به دلیل امکانات و قابلیت‌های محدود سیستم صدور بلیط‌های کاغذی، بهینه سازی سیستم حمل و نقل شهری نیازمند انجام محاسبات ریاضی خاصی نمی‌باشد. موارد مربوط به محافظت فیزیکی از بلیط‌ها همچون تقلبی بودن یا نبودن بلیط‌های کاغذی و نحوه ی رد شدن و گذر بلیط، همچنین هزینه‌های گزاف چاپ بلیط‌های کاغذی و مشکلات زیست محیطی آنها از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد.
هم اکنون کلانشهرهای تهران، مشهد، تبریز و شیراز با استفاده و اجراء طرح سامانه بلیط‌های هوشمند گام مهمی در جهت توسعه پایدار حمل و نقل هوشمند شهری برداشته‌اند. همسو شدن دیگر کلانشهر‌های کشور با توسعه سیستم هوشمند حمل و نقل می‌تواند گام بسیار موثری در جهت ارتقاء و بهینه سازی سطح حمل و نقل در کشور باشد. باید اذعان داشت که تاخیر در اجرای سیستم‌های نوین و به روز می‌تواند باعث عقب ماندن از پیشرفت‌های پر سرعت جهانی بالاخص در زمینه حمل و نقل گردد.
امروزه کشورهای پیشرفته با گذر از طرح بلیط‌های الکترونیک به روش‌های جدیدی در سیستم پرداخت به ویژه در حمل و نقل همگانی روی آورده‌اند که بهترین و کارآمدترین این روش‌ها، قابلیت پرداخت از طریق دستگاه‌های قابل حمل اکترونیکی می‌باشد که موثرترین آنها، پرداخت از طریق تلفن همراه است. استفاده از دستگاههای قابل حمل همچون تلفن‌های همراه با روش ارتباط میدان نزدیک یا NFC (Near-field communication) در دیگر سیستم های حمل و نقل نیز دارای کاربرد می‌باشد که از جمله آنها می‌توان به پرداخت عوارض بزرگراه‌ها و هزینه ی پارکومتر در پارکینگ‌ها و … اشاره نمود.
با استفاده از این سیستم، تلفن همراه به یک دستگاه انتقال اطلاعات مالی تبدیل می‌شود و می‌توان از آن به عنوان بلیط استفاده کرد. این سیستم جدید به عنوان یک راه حل و دسترسی نوآورانه می‌تواند مصرف منابع (بلیط کاغذی و بلیط کارت الکترونیک) را کاهش داده و امکانات جدیدی را در عرصه خدمات بلیط باز نماید. دیگر مزایای استفاده از این سیستم‌، ارائه خدمات سریع‌تر و راحت‌تر به استفاده کنندگان، همچنین استاندارد ایمنی بالاتر در زمان تبادل اطلاعات و کمک به حفظ محیط زیست می‌باشد.
پس واضح است که پیشرفت سیستم‌های جدید در زمینه حمل و نقل شهری با سرعتی باورنکردی در بزرگراه علم و فناوری در حال حرکت است و ما بیش از پیش نیازمند به بکارگیری این فناوری‌های جدید خواهیم بود.
*عضو جامعه اندیشمندان ترافیک کشور